Oyunlar tüm çocukların gelişiminde büyük bir yere sahiptir. Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk için oyun oynamak da sadece oyun oynamaktan çok daha fazlasıdır. Otizm bireylerin nasıl düşündüğünü, davrandığını ve hissettiğini farklı şekillerde etkiler. Bu nedenle otizm spektrumundaki bir çocuk için oyuncak seçimi yapılacağı zaman hem genel durumunun göz önünde bulundurulması hem de kişisel beğenilerine ve becerilerine hitap eden oyuncakların tercih edilmesi önerilir. Otizmin farklı alt türleri olması da yine oyuncak seçiminin daha kapsamlı şekillendirilmesi gerektiğine işaret eder. Kısacası otistik çocuğun oyuncakları yaşına, genel durumuna ve gelişim ihtiyaçlarına göre özenle seçilmelidir.
Otizmli Çocuklara Oyuncak Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Otistik çocuklar için oyuncaklar güvenlik, beceri gelişimi, duygusal uyarım ve ilgi alanı gibi faktörlere bağlı olarak seçilmelidir. Otistik oyuncakları olarak da tabir edilen otizm spektrum bozukluğu olan çocukların gelişim ihtiyaçlarını gözeterek hazırlanmış oyuncaklar arasından seçim yaparken dikkat etmeniz gerekenlere bakalım.
Güvenlik
Tüm çocuk oyuncaklarında olduğu gibi otizmli çocuklar için tercih edilen oyuncaklarda da güvenlik öncelikli olmalıdır. Pek çok küçük parçadan oluşan oyuncaklar boğulma riski sebebiyle gözetim altında çocuklara verilmeli ve gözetim dışında çocukların küçük parçalı oyuncaklara ulaşamayacağından emin olunmalıdır. Güvenlikle ilgili bir diğer unsur ise oyuncakların kolay kırılabilir olmamasıdır. Otizm spektrumundaki çocukların öfke nöbeti geçmişi varsa oyuncakların kolay kırılabilir ve parçalanabilir olmaması önerilir.
İlgi Alanları
Otistikler için eğitici oyuncaklar aranıyorsa çocukların ilgi alanlarının ve tercihlerinin değerlendirilmesi çok önemlidir. İlgi alanına giren oyuncaklarla kurulan oyunlara katılım daha yüksek olacaktır. Çocukların doğal olarak nelere ilgi duyduğunu gözlemleyerek oyuncak tercihi yapmak genellikle etkili sonuç verir. Sessiz aktivitelerden hoşlanan çocuklar için tren ya da yapı oyunları almak daha doğru bir seçim olurken uyaranlara tepki veren çocuklar için interaktif oyuncaklar daha etkilidir. İlgi alanları göz önünde bulundurulurken çocukların hassasiyetleri de dikkate alınmalıdır.
Gelişim Düzeyi
Çocukların gelişimlerine uygun oyuncaklarla oynamaları önemlidir. Oyuncakların ya da kurulan oyunların ne çok basit ne de çok karmaşık olması doğru değildir. İki durumda da çocuklar kolayca sıkılacakları için oyuna dâhil olmayacaklar ve az etkileşim sağlayacaklardır.
Açık Uçlu Oyunlar
Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların oyunlara olan ilgisi farklılaşabilir ve oyun becerilerini öğrenmekte veya geliştirmekte zorlandıkları için ilgileri kolayca kaybolabilir. Sürekli aynı oyuncakla oynamaları ya da tüm oyuncakları reddetmeleri de ihtimal dâhilindedir. Bu noktada çocukların hayal güçlerine ve yaratıcılıklarına hitap edecek, öğrenmek zorunda kalmadan kendi bildikleriyle oynayabilecekleri oyuncaklar tercih edilebilir. Açık uçlu oyuncaklar, kil, oyun hamuru yaratıcılıklarını desteklemek ve ilgilerini çekmek için uygun olabilir.
Otizmli Çocuklar İçin Uygun Oyuncaklar
Otizmli çocuklar için uygun oyuncak arayışında öncelikli olarak çocukların güvenliğini sağlamak sonrasında da ihtiyaçlarına yönelmek gerekir. Her çocuğun bambaşka bir karakteri olması ihtiyaçlarının da zevklerinin de değişebileceği anlamına gelebilir. Bazı çocuklar tek bir oyun tarzına ve hatta tek bir oyuncağa bağlı olurken bazıları çok kolay sıkılabilir ve sık sık oyuncak değiştirmek isteyebilir. Bu nedenle otizmli çocuklar için oyuncak tercihinde her oyuncağın çok yönlü ele alınması gerektiği unutulmamalıdır.
Neden Sonuç Odaklı Oyuncaklar
Otizmli çocukların hareketlerinin çevrelerini etkileyebileceğini anlamaları için en çok önerilen oyuncaklar neden-sonuç ilişkili olanlardır. Etkinleştirildiğinde ses çıkaran oyuncaklar neden-sonuç ilişkisini en yalın hâliyle gösterir.
Problem Çözme Odaklı Oyuncaklar
Yapbozlar ve bulmacalar çocukların bilişsel becerilerinin yanı sıra problem çözme becerilerinin gelişmesine katkı sunar. Bu tür oyuncaklar aynı zamanda ince motor becerileri de geliştirdiği için tek bir oyun kurulumda birden fazla gelişim adımını desteklemeye olanak sağlar.
Duyusal Oyuncaklar
Duyuların gelişimini destekleyecek oyuncaklardır. Dokunma, görme, işitme gibi farklı duyulara hitap eden oyuncaklardır. Dokunma duyusuna hitap eden oyuncakların farklı dokuları vardır. Jel formunda olan oyuncaklar, kabartmalı yüzeyi olan oyuncaklar, silikon ya da kauçuk gibi farklı yumuşaklıklara sahip oyuncaklar dokunsak oyuncaklar olarak ifade edilir. Renkli ışıklar, yansıma ve kırılma oyuncakları görsel oyuncaklar olarak sıralanırken müzik aletleri ya da sesli kitaplar işitsel oyuncaklardır.
Sosyal Becerileri Geliştiren Oyuncaklar
İş birliğini teşvik eden, çocukların sosyalleşmesini destekleyen oyuncaklar oldukça kapsamlıdır. Bu oyuncakları tercih ederken çocuğun yalnız oynama isteğinin göz önünde bulundurulması, gerek duyulması hâlinde adım adım sosyal oyunlara geçirilmesi önerilir.
Bebek evleri, tren setleri, inşaat oyunları çocukların paylaşım yapmasını teşvik edebilir. Masa oyunları çocukların sıra ile oyun oynamayı öğrenmesini kolaylaştırırken rol yapma oyunları doğru senaryolar ile kurulduğu zaman çocukların gelişimine katkıda bulunabilir.
Fiziksel Hareketliliği Destekleyen Oyuncaklar
Otizmli çocuklar parmak uçlarında yürümeyi ya da vücutlarını farklı şekillere sokmayı tercih edebilirler. Onların fiziksel hareketliliğini destekleyecek oyuncaklardan keyif alabilirler. Büyük terapi topları, üzerinde rahatça hareket edebilecekleri kalın yer süngerleri zıplayabilecekleri trambolinler ya da salıncaklar gibi fiziksel hareketliliklerini destekler.
Açık Hava Oyuncakları
Salıncaklar, zıplama alanları, kaydıraklar… Çocukların dışarıda zaman geçirmekten keyif almalarını sağlarken aynı zamanda başka çocuklarla sosyalleşmelerine imkân sunan açık hava oyuncakları tercih edilebilir.